Türkiye’de gemi ve özellikle yat inşa sektörü gün geçtikte gelişmektedir. Ülkemiz yat inşasında son yıllarda pandeminin etkilerini geride bıkarak zirveyi yakalamayı başarmıştır. Örneğin Antalya’da 2023 yılı içerisinde toplam değeri 150 milyon USD olan 93 lüks yat denize indirilerek bir rekora imza atılmıştır. Türkiye ile birlikte Hollanda, İtalya ve Almanya da süper ve mega yat inşasında ilk sıralardadır.

Bir geminin ya da tipik bir özel ya da ticari yatın inşası son derece maliyetlidir. Buna bağlı olarak tersane ile sözleşme yapacak müşteri, finansman ihtiyacını genelde bankadan sağlayacağı kredi ile sağlar. Bazen de kredi alsın ya da almasın inşa aşamalarına göre ödemeler taksitler halinde yapılır. Ancak tüm bu hallerde gerek kredi veren banka gerek tekne siparişi veren müşteri kendisini hukuki manada güvenceli bir konuma almak ister. Zira tersanenin ekonomik durumuna bağlı olarak gemi ya da yat zamanında inşa edilemeyebilir ve hatta tersane iflas edebilir. Farklı bir açıdan kredi verecek banka da muhtemelen bir teminat ister ve inşa edilmekte olan gemi ya da yat bu manada önemli bir ekonomik değerdir.

Türk hukukunda henüz hukuki manada “gemi” niteliği kazanmamış olan deniz araçları (gemi, katamaran, ticari yat, süperyat vb) üzerinde sicile kaydedilerek ipotek tesisi mümkündür. Buna dair özel hükümlere 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununda yer verilmiştir. Türk Ticaret Kanununun 986. maddesine göre, Türkiye’de inşa edilmekte olan bir gemi, malikin talebi üzerine yapı halindeki gemilere özgü sicile kaydedilebilir. Malik, teknenin teslimine kadar genelde tersane sahibidir ve fakat gemi inşa sözleşmesinin tarafları malik olarak müşteriyi de de belirleyebilir. Buna bağlı olarak Türk hukukunda inşa edilmekte olan bir gemi ya da yatın Türk tersane sahibi ya da yabancı bir müşteri adına sicile kaydı mümkündür.

Türk hukukunda omurgası ortaya konmuş ve tamamlandığında 18 GRT’den büyük olacak bir gemi ya da yat üzerinde inşa aşamasında dahi ipotek kurulmasına izin verilmiştir. Bu kapsamda inşa edilmekte olan gemi ya da yat önce yukarıda bahsi geçen özel sicile kaydedilir, sonrasında ipotek sözleşmesi yapılarak ipotek sicile tescil edilir. Böylelikle sicilde malik olarak görünen Türk tersane ya da yabancı müşteri, gerekli teminat imkanına kavuşmuş olur.

Mesela Antalya’da bir yabancı adına inşa edilmekte olan bir süper yat açısından; yatın Türk tersaneci adına kaydedilmesi mümkündür. Böyle bir durumda, yabancı müşteri, yat üzerinde ipotek hakkı sahibi olabilir. İpoteğin derecesi, taraflar arasındaki anlaşmaya göre belirlenir. Farklı bir ihtimalde yatın malik sıfatıyla yabancı müşteri adına sicile tescili de olasıdır. Bu olasılıkta ise, yabancı müşteri finansman amacıyla yat üzerinde farklı kişilere, örneğin kredi alacağı bankaya ipotek verme imkânına kavuşur. Yatın tamamlanıp teslimi durumunda ise, tekne Türk sicillerinden birine misal Türk uluslararası gemi siciline tescil edilecekse, ipotek sicile aktarılabilir. Aksi durumumda ipotek hakkı sahiplerinin izni olmaksızın teknenin özel sicilden silinmesi olanaksızdır.