Deniz İş Kanununda Fazla Çalışma
854 sayılı Deniz İş Kanununun kapsamı denizlerde, göllerde ve akarsularda Türk Bayrağını taşıyan ve yüz ve daha yukarı grostonilatoluk gemilerde bir hizmet akti ile çalışanlar şeklinde belirlenmiştir. Dolayısıyla yabancı bayraklı gemilerde çalışanların iş sözleşmelerine, Deniz İş Kanunu uygulanmaz. Deniz İş Kanunu kapsamında çalışan gemi adamlarıın çalışma süreleri Kanunun 26. maddesinde düzenlenmiştir. Hükme göre, iş süresi, günde 8 ve haftada 48 saattir. Bu süre haftanın iş günlerine eşit olarak bölünmesi suretiyle uygulanır.

İş süresi, gemiadamının işbaşında çalıştığı veya vardiya tuttuğu süredir. Elbette donatan ve gemi adamı anlaşarak daha kısa süreli çalışma konusunda anlaşabilirler. Gemi adamı bu süreyi aşan miktarlarda çalışmış ise bu durumda fazla mesai ya da fazla çalışmadan söz edilir. Fazla çalışmanın işçinin rızasına bağlı olup olmaması açısından 4857 sayılı İş Kanunu bakımından işçinin fazla çalışma yapması için onayının alınması gerekirken (m. 41) 854 sayılı Deniz İş Kanunu kapsamında çalışan gemi adamı için bu şekilde açık bir hüküm yoktur.

Fazla Çalışma Nasıl İspat Edilir?
Gemi adamının fazla mesai taleplerine dayalı uyuşmazlıklarda esas önem arz eden fazla çalışmanın mahkeme huzurunda ispatıdır. Bu konuda Deniz İş Kanununa göre, fazla saatlerle çalışmaları belgelemek üzere işveren (armatör/donatan) veya işveren vekili, noterden tasdikli ayrı bir defter tutmak zorundadır. Bu defterde gemi adamına uygulanan zam nispetleriyle fazla çalışmanın yapıldığı gün ve o güne düşen miktarı ve gemi adamının hakettiği fazla çalışma ücreti gösterilir. Bahsi geçen defterde gemi adamına uygulanan zam nispetleriyle fazla çalışmanın yapıldığı gün ve o güne düşen miktarı ve gemi adamının hakettiği fazla çalışma ücreti gösterilmesi gerekir. Ancak bu defter gereği gibi tutulmamış olabilir veya deftere erişilememesi de olasıdır. Bu durumda yazılı diğer belgelere ya da tanık gibi diğer ispat araçlarına başvurulması mümkündür. Bu mesele hakkında Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, davacı usta gemicinin fazla mesai alacağına dayalı bir uyuşmazlıkta, “Gemi adamı olan davacının işbaşında çalıştığı veya vardiya tuttuğu günlük sürenin belirlenmesi ve günlük 8 saati aşan çalışmasının fazla saatlerle çalışma kabul edilerek fazla çalışma ücretinin hesaplanması gerekir. Bu nedenle davalılara ait gemide varsa fazla saatlerle çalışmaları belgeleyen ve Deniz İş Kanununun 28/son maddesine göre tutulması gereken defter getirtilmeli, tanık beyanları ile birlikte değerlendirilmeli ve sonucuna göre karar verilmelidir. Eksik inceleme ile fazla çalışma ücretinin yazılı gerekçe ile reddine karar verilmesi hatalıdır.” şeklinde karar vermiştir.

Fazla Çalışma Ücreti Nasıl Hesaplanır?
Fazla mesainin en önemli hukuki sonucu fazla mesaiye bağlanan yükseltilmiş ücrettir. Deniz İş Kanununun 28. maddesine göre, yapılacak fazla çalışmanın her saatine ödenecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarı % 25 oranında artırılmak suretiyle bulunacak miktardan az olamaz. Öncelikle bu oranın iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmesi ile baştan arttırılması mümkündür. Buna karşılık Türk Borçlar Kanununda fazla çalışma ücreti, en az %50 oran üzerinden düzenlenmiştir. Şöyle ki 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun 402. maddesine göre, “İşveren, fazla çalışma için işçiye normal çalışma ücretini en az yüzde elli fazlasıyla ödemekle yükümlüdür.” İş Kanununun 41. maddesinde de kural olarak %50 alt sınırı benimsenmiştir.

Deniz İş Kanununun 48. maddesinde “Bu kanun hükümleri, gemi adamına daha elverişli hak ve menfaatler sağlayan kanun, toplu iş sözleşmesi, hizmet akti, örf ve adetlerden doğan haklara halel getirmez. Bu kanunun uygulanması sonucu olarak işverene düşen yükümlülükler, gemi adamlarının ücret vesair haklarının daha aşağı hadlere indirilmesine sebep tutulamaz.” hükmü getirilmiştir. İşte bu hüküm sebebiyle 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunundaki %50 artış oranının Deniz İş Kanunu kapsamında fazla mesai yapan gemi adamlarına da uygulanması gerektiği ileri sürülmektedir. Fakat güncel kararlarda Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, aksi görüşte olup Deniz İş Kanununun 28. maddesindeki %25 oranın tatbik edileceğine hükmetmektedir. Mesela bir uyuşmazlıkta 9. Hukuk Dairesi, “Fazla çalışma ücreti alacağı yönünden 854 sayılı Kanun’un 28 inci maddesinde yer alan açık düzenleme karşısında fazla çalışma ücretinin %25 zamlı ücretten hesaplanması gerektiği, sonradan yürürlüğe giren 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun 402 nci maddesinin 854 sayılı Deniz İş Kanununa tâbi çalışanlar açısından uygulanamayacağı, gemi adamının fazla çalışma ücretinin %25 zamlı olarak hesaplanarak hüküm altına alınması gerektiğini” ifade ederek görüşünü açıkça belirtmiştir.

Arabuluculuğa Başvuru Zorunlu mu?
İş Mahkemeleri Kanununda 854 sayılı Deniz İş Kanununda düzenlenen gemi adamı, Kanun manasında işçi sayılır hükmüne yer verilmiştir. Buna bağlı olarak gemi adamlarının fazla mesai talepleri de İş Mahkemeleri Kanununun 3. maddesi kapsamında dava şartı/zorunlu arabuluculuk kapsamındadır. Hatta yabancı bayraklı gemide çalışmaları sebebiyle Deniz İş Kanunu kapsamında olmayan gemi adamları açısından da aynı sonuç geçerlidir. Bu bakımdan gemi adamı, işveren donatana dava açmadan evvel arabuluculuk sürecine başvurup bu süreci anlaşma veya anlaşmama şeklinde tamamlamalıdır.

Gemi İhtiyaten Haczedilebilir mi?
Türk Ticaret Kanununun 1352. maddesinde gemi adamlarının fazla mesai alacakları da dahil iş sözleşmelerine dayalı tüm alacakları deniz alacağı kabul edilmiştir. Şöyle ki maddede “Ülkelerine getirilme giderlerini ve onlar adına ödenmesi gereken sosyal sigorta katılma paylarını da içererek, gemi adamlarına, gemide çalışmaları dolayısıyla ödenecek ücretlerle, onlara ödenmesi gereken diğer tutarlara ilişkin istemler.” Ifadesi bulunmaktadır. Buna dayalı olarak gemi adamı Türk Ticaret Kanunundaki diğer şartların da sağlanması şartıyla mahkemeden geminin ihtiyaten haczedilmesini talep edebilir. Bu durum elbette gemi adamı lehine ve fakat donatan aleyhinde önemli hukuki sonuçlar doğurmaktadır.

Aksoy Hukuk Bürosu
Aksoy Hukuk, özellikle deniz hukuku ve iş hukuku alanında uzmanlaşmış bir hukuk bürosudur. Bu bakımdan gemi adamlarının (tüm gemi insanlarının ve denizcilerin) hizmet sözleşmelerinden doğan uyuşmazlıklarda, gemide ölüm ve yaralanma hadiselerine dayalı taleplerde, ülkeye geri getirme uyuşmazlıklarında, P&I sigortası ile ilgili hukuki meselelerde, gemide mobbing ve deniz haydutluğunun yarattığı maddi ve manevi zararlarda; özetle arabuluculuk da dahil deniz iş hukuku alanına giren tüm hususlarda bir deniz hukuku bürosu – deniz hukuku avukatı- olarak gerek gemi adamlarına gerek donatanlara ve sigortacılara yardıma hazırdır. Yardım için iletişim sayfamızı ziyaret edebilir, info@aksoy.av.tr adresine eposta atabilir ya da +90 (555) 8994400 numarası üzerinden WhatsApp uygulamasıyla bize mesaj gönderebilirsiniz.